സ്ഥലം വിടാന്‍ 'കുറുവടി'; പഴയതിന് 'ഈച്ച ചന്ത'...

'To give a short stick' എന്നു പറഞ്ഞാല്‍ ഒരു ചെറുവടി എടുത്തു കൈയില്‍ കൊടുക്കുക എന്നല്ല; എത്രയും വേഗം സ്ഥലം വിടണമെന്ന സൂചന നല്‍കലാണ്; അഥവാ അർഹമായ പരിഗണന നിഷേധിക്കലാണ്.

 പണ്ട്, അതിഥികള്‍ വരുമ്പോള്‍ മെഴുകുതിരി കൊളുത്തി വെക്കുമായിരുന്നു ഇംഗ്ലണ്ടില്‍. മെഴുകുതിരിക്കാകട്ടെ, തീവിലയും. അതിഥി പ്രിയപ്പെട്ടയാളാണെങ്കില്‍ നീണ്ടമെഴുകുതിരി കൊളുത്തും. താല്‍പ്പര്യമില്ലാത്തയാളാണെങ്കിലോ? ചെറിയ ഒരു മെഴുകുതിരിത്തുണ്ടു കൊളുത്തി വെയ്ക്കും. മെഴുകുതിരി കത്തിതീരുന്നതിനുമുമ്പ് അതിഥി ഇറങ്ങുക എന്നതാണ് അന്നത്തെ രീതി. ചെറിയ മെഴുകുതിരിയാണു കൊളുത്തുന്നതെങ്കില്‍ കുറഞ്ഞ സമയമല്ലേ അതു കത്തി നില്‍ക്കൂ. അതു കെടും മുമ്പ് ഇറങ്ങണമല്ലോ.

ഇതില്‍ നിന്നുണ്ടായ പ്രയോഗമാണ് 'getting the short end of the stick' എന്നത്. Yesterday, a distant relative of mine turned up. I did not want him to stay for long. So, I gave him a 'short stick'! 'Giving a short stick' എന്നത് getting the short end of the stick എന്നതിന്റെ ഹ്രസ്വരൂപമാണ്. ഒരു പ്രത്യേക സാഹചര്യം കൊണ്ടുണ്ടാവുന്ന ദോഷം അനുഭവിക്കുന്നവരെ People who get the short end of the stick എന്നു പറയും. Those who pay income tax are not eligible to avail the P.D.S concession! What they get is the short end of the stick.

During the partition of the landed property, the youngest daughter got the short end.

'Burning the candle at both ends' എന്ന പ്രയോഗത്തിന് അര്‍ത്ഥം, അതികഠിനമായി ജോലി ചെയ്തു തളര്‍ന്നു പോവുക എന്നാണ്. ഒരു മെഴുകുതിരിയുടെ ഒരറ്റം മാത്രം കത്തിച്ചാല്‍ വെളിച്ചം കുറയും. എന്നാല്‍ കൂടുതല്‍ സമയം കത്തും. ഇരുവശവും കത്തിച്ചാലോ? വെളിച്ചം കൂടും; പക്ഷെ, പെട്ടെന്നു കത്തിത്തീരും. 'My friend came home in a run down condition. At the office, he must have been burning the candle at both ends'. ഓഫീസില്‍ കഠിന ജോലി ആയിരുന്നിരിക്കണം എന്നര്‍ത്ഥം.

'Not fit to hold a candle' എന്ന് ഒരു പ്രയോഗമുണ്ട്. ഒന്നിനെ മറ്റൊന്നുമായി താരതമ്യപ്പെടുത്തി ആദ്യത്തേതിനോളം വന്നിട്ടില്ല്ല എന്നു സൂചിപ്പിക്കലാണിത്. The movie was not bad, but it is not fit to hold a candle to the original novel on the basis of which the film was made!

Flea market എന്നൊന്നുണ്ട്. ഈച്ചയരിച്ചതോ ഈച്ചകളെ കിട്ടുന്നതോ ആയ ചന്തയല്ല ഇത്. ഉപയോഗിച്ചു കഴിഞ്ഞ സാധനങ്ങള്‍ (second hand goods) വില്‍ക്കുകയും വാങ്ങുകയും ചെയ്യുന്ന ഇടമാണിത്. വര്‍ഷത്തിലെല്ലാദിനവുമുണ്ടാവില്ല. ചില മാസങ്ങളില്‍ മാത്രം പ്രവര്‍ത്തിക്കും flea market.

നെപ്പോളിയന്‍ മൂന്നാമന്റെ കാലത്ത് രാജശില്പിയായ ഹൗസ്‌മാന്‍, പ്രത്യേക തരത്തില്‍ നിര്‍മ്മിച്ച ഭവനങ്ങളുടെ നിരയുണ്ടായി പാരീസില്‍. ആ വീടുകളുടെ നിരകള്‍ക്കു നടുവിലെ ഇടനാഴികളിലൂടെ സൈന്യത്തിനു മാര്‍ച്ചു ചെയ്യാം; പ്രത്യേക മുഴക്കമുണ്ടാവും അവിടെ. ഇതുണ്ടാക്കാന്‍ വേണ്ടി ഒഴിപ്പിച്ചതു മുഴുവന്‍ സെക്കന്റ് ഹാന്റ് സാധനങ്ങളുടെ കച്ചവടക്കാരെയായിരുന്നു. അവര്‍ക്കു വില്പന തുടരാനായി പാരീസിന്റെ വടക്കന്‍ മേഖലയില്‍ നെപ്പോളിയന്‍ ഒരു തെരുവു വിട്ടുകൊടുത്തു. അതാണ് flea market ആയി അറിയപ്പെടുന്നത്. I sold my used suits at the flea market!

ബ്ലാക് മാര്‍ക്കറ്റ് എല്ലാവര്‍ക്കും അിറയാം. എന്നാല്‍ ആ പ്രയോഗം ഉണ്ടായതെങ്ങനെയെന്ന് അധികം പേര്‍ക്കറിയില്ല. മദ്ധ്യകാല ഇംഗ്ലണ്ടില്‍ നാടോടികളായ കൂലിപ്പട്ടാളക്കാരുണ്ടായിരുന്നു. ഉയര്‍ന്ന കൂലി വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്നവര്‍ക്ക് വേണ്ടി പൊരുതും. ഇവര്‍ പൊതുവേ ദരിദ്രരായിരുന്നു. പടച്ചട്ട പോളിഷ് ചെയ്‌തെടുക്കലൊന്നും അതുകൊണ്ടുതന്നെ നടക്കുമായിരുന്നില്ല. പടച്ചട്ട തുരുമ്പുവന്നു കറുത്തു. പ്രാദേശിക ഉത്സവങ്ങളില്‍ നടന്നിരുന്ന ആകര്‍ഷകമായ പരിപാടികളിലൊന്ന് തദ്ദേശീയരായ പോരാളികളും നാടോടികളായ പോരാളികളും തമ്മിലുള്ള യുദ്ധമായിരുന്നു. തോല്‍ക്കുന്നവരുടെ ആയുധവും പടച്ചട്ടയും ജയിക്കുന്നവര്‍ക്കു കിട്ടും.

നാടോടികളായി നടക്കുന്ന ഈ കരിംപടച്ചട്ടക്കാര്‍ ബ്ലാക് നൈറ്റ്‌സ് (black knights) എന്നറിയപ്പെട്ടു. മിക്കപ്പോഴും ജയം black knights നായിരുന്നു. ജയത്തിലൂടെ കിട്ടുന്ന പരാജിതരുടെ പടച്ചട്ടകള്‍ എടുത്തിട്ട് തങ്ങളുടെ കറുത്ത പടച്ചട്ടകള്‍ ഇവര്‍ അവര്‍ക്കുതന്നെ വില്‍ക്കുമായിരുന്നു. അതും തോന്നിയ വിലയ്ക്ക്. തോറ്റവര്‍ക്കാകട്ടെ പടച്ചട്ട വാങ്ങേണ്ടത് ആവശ്യവുമായിരുന്നു. Black knights-ന്റെ ഈ പടച്ചട്ട വില്പനയില്‍ നിന്നാണ് black market എന്ന പ്രയോഗമുണ്ടായത്. അതാണ് നമ്മുടെ കുപ്രസിദ്ധമായ കരിഞ്ചന്തയായി പിന്നീടു രൂപം മാറിയത്. 'Black marketing and profiteering will be severely dealt with' എന്നൊക്കെ നമുക്ക് പറയാം!

'He is son of a bitch, but he is our son of a bitch' എന്നൊരു പ്രയോഗമുണ്ട്. കൊള്ളില്ലാത്തവനെങ്കിലും നമുക്കു വേണ്ടപ്പെട്ടവന്‍ എന്ന അര്‍ത്ഥത്തിലാണിതു പ്രയോഗിക്കാറ്. 'Son of a gun' എന്നു പറഞ്ഞാലോ? അറ്റ്‌ലാന്റിക് മുറിച്ച് കടന്നു വെസ്റ്റിന്‍ഡീസിലേക്കു പോയ സൈനികര്‍ കുറെ നാടന്‍ പെണ്ണുങ്ങളെ ബന്ദികളാക്കി കൂടെ കൂട്ടിയത്രെ. യുദ്ധഘട്ടത്തിലല്ലാത്ത വേളകളില്‍ സൈനികര്‍ ഇവരുമായി രമിച്ചു നേരം പോക്കി. ആ നേരംപോക്കിലുണ്ടായ ആണ്‍കുട്ടികളെയാണ് 'Son of a gun' എന്നു വിളിച്ചിരുന്നത്. 'Sons between the guns' എന്നും പറയും. ഇരു യുദ്ധങ്ങളുടെ ഇടവേളകളിലാണല്ലൊ ഇവരുടെ ജനനം!

'Getting tanked' എന്നത് കുടിച്ചു ബോധം കെട്ടു പോകലാണ്. പണ്ട് ബ്രിട്ടനില്‍ കുടിച്ചു ബോധം കെട്ടുകിടക്കുന്നവരെ മരിച്ചവരെന്നു കരുതി ജീവനോടെ കുഴിച്ചിട്ടിരുന്നുവത്രെ! Pulse നോക്കലൊന്നും ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. അക്കാലത്ത്. മരിച്ചോ എന്ന് സംശയം തോന്നിയാല്‍ കാലിന്റെ പെരുവിരലില്‍ ഒരു ചരടു കെട്ടും. എന്നിട്ടേ കുഴിച്ചിടൂ. ആ ചരടിന്റെ മറ്റേയറ്റം മരത്തില്‍ കെട്ടിയ മണിയിലായിരിക്കും. ശരിക്കും മരിച്ചിട്ടില്ലെങ്കില്‍ കുഴിക്കുളളില്‍ കിടന്നു കാലനക്കുമ്പോള്‍ മണിയടിച്ചുകൊള്ളുമല്ലോ; അപ്പോള്‍ പോയി കുഴിയില്‍ നിന്നു പുറത്തെടുക്കാം. ഇതായിരുന്നു ചിന്ത. ഇങ്ങനെ കുഴിയില്‍ നിന്നു മണിയടിച്ചു രക്ഷപ്പെടുന്നതിനെ 'saved by the bell' എന്നുപറയും. മണി ആരെയും രക്ഷിച്ചിട്ടില്ല എന്നതു ചരിത്രം!

 'Saved by the bell' ഏതായാലും ഇംഗ്ലീഷ് ഭാഷയിലെ ഒരു idiom ആയി. പറയാന്‍ ഇഷ്ടമില്ലാത്തത്, പറയേണ്ടിവരുന്നതിനു തൊട്ടുമുമ്പ്, അഥവാ ചെയ്യാന്‍ ഇഷ്ടമില്ലാത്തത്, ചെയ്യേണ്ടിവരുന്നതിനു തൊട്ടുമുമ്പ് എന്തെങ്കിലും പെട്ടെന്ന് ഉണ്ടാവുകയും ആ പഴുതിലൂടെ ആ പ്രതിസന്ധിയില്‍ നിന്നു രക്ഷപ്പെടുകയും ചെയ്താല്‍ നിങ്ങള്‍ക്ക് 'saved by the bell' എന്നു പറയാം. Opposition pressurised the minister to announce an unpleasant action plan, but in the uproar, the speaker suddenly adjourned the house, and the minister was saved by the bell! അവസാന നിമിഷത്തിലെ ഇടപെടലിലൂടെ രക്ഷപ്പെടുന്ന ആരുടെ കാര്യത്തിലും ഉപയോഗിക്കാവുന്ന metaphor കൂടിയാണിത്.

ആ മാഗസീനിന്റെ പേര് നിനവ് എന്നായിരുന്നു !

 

1982ൽ എറണാകുളത്തെ തേവര കോളേജിൽ പഠിക്കുന്ന [അല്ലെങ്കിൽ പഠിക്കാതെ നടക്കുന്ന] കാലത്തു ആ വർഷത്തെ മാഗസീൻ തയ്യാറാകുന്ന കൂട്ടത്തിൽകൂടി.  എഡിറ്റർ ആയി ജയിച്ചത് രാംകുമാർ [ഇന്നവൻ ആഗോള ഭീമനായ സിറ്റിബാങ്കിൻ്റെ ഉന്നതങ്ങളിൽ, അങ്ങ് അമേരിക്കയിൽ], ഇന്നതെ പ്രതിപക്ഷ നേതാവ് സതീശൻ യു.യു.സിയും. 

സഹായിക്കാൻ [പിന്നീട് പത്രമുത്തശ്ശിയായ മനോരമയിൽ എഡിറ്ററായ] രാമചന്ദ്രൻ.  ഒരുപാട് കാര്യങ്ങൾ പഠിക്കാൻ സഹായിച്ചവേള.  വാക്കുകൾ കൊണ്ട് അമ്മാനവും ഈമാനവും ഈരേഴ് പതിനാല് ലോകം ഒരുകുറിപ്പിൽ, ഒരുവാക്കിൽ വിസ്മയിപ്പിക്കുന്ന രാമചന്ദൻ ! രണ്ടെണ്ണം ചെന്നാൽ പിന്നെ ചരിത്രമായി, സാഹിത്യമായി, ടാബുവായി, ശിവ ശിവ !!!  

പാലക്കാട് മാണിഅയ്യരെ കുറിച്ചുള്ള ലേഖനത്തിന് ഒരുകുറിപ്പെഴുതാൻ കല്പിച്ചു.  എഴുതി, അഹങ്കാരത്തിന്റെ നിറുകയിൽ നിന്നുകൊണ്ട് ! രാമചന്ദ്രൻ ആണലോ പറഞ്ഞത്, അതും എന്നോട് - എഴുതിയത് ചെത്തിമിനുക്കിയപ്പോൾ എഴുതിയതൊന്നും അസ്സലിൽ കണ്ടില്ല. പോരെ ഗർവിനുള്ള മുഖംപേർത്തുമുള്ള അടി !

 

അന്നത്തെ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഒരുപ്രയോഗം ഇന്നും ഓർക്കുന്നു [എന്നും ഓർക്കും, കഴിവുകേട് മനസ്സിലാക്കാൻ] നാദത്തിൻ്റെ മെല്ലിനങ്ങളും വല്ലിനങ്ങളും - ഭാഷാപരമായി, വ്യാകരണപരമായി തെറ്റാണെങ്കിലും മണിയുടെ  കരവിരുത് ആസ്വദിച്ച ഒരാളും ആ പ്രയോഗം തെറ്റാണെന്നോ ആസ്ഥാനത്താണെന്നോ പറയില്ല. [മണിഅയ്യർ 1980 മെയ് 30നാണ് നാദപ്രപഞ്ചം നിശബ്ദമാക്കിയത്]

ആ മാഗസീനിന്റെ പേര് നിനവ് എന്നായിരുന്നു ! ആ വർഷത്തെ ഏറ്റവും നല്ല മാസികക്കുള്ള സമ്മാനവും കിട്ടി.

പിൻകുറിപ്പ് :-

May 18, 2019 : പനമറ്റം ദേശീയ വായനശാല കേരളത്തിലെ മികച്ച കോളജ് മാഗസിന് ഏർപ്പെടുത്തിയിട്ടുള്ള കടമ്മനിട്ട സ്മാരക പുരസ്ക്കാരം തേവര സേക്രട്ട് ഹാർട്ട് കോളജിന്റെ "നൊണ" യ്‌ക്ക്‌. 

രണ്ടാം സ്ഥാനക്കാർക്കുള്ള വി രമേഷ് ചന്ദ്രൻ സ്‌മാരക പുരസ്‌കാരം ചങ്ങനാശ്ശേരി എസ് ബി കോളജിന്റെ "ആകാശം വേണോ ഭൂമി വേണോ' എന്ന മാഗസിനും ലഭിച്ചു.

നല്ല ഇംഗ്ലീഷ്‌

 

ഇംഗ്ലീഷ് ഭാഷയുടെ പ്രയോഗ സവിശേഷതകളിലേക്ക് വെളിച്ചമെത്തിക്കുന്ന പംക്തി തുടരുന്നു.

എഴുതുന്നത് പ്രശസ്ത കവിയും മാധ്യമ പ്രവര്‍ത്തകനുമായ പ്രഭാവര്‍മ്മ.

Idioms and phrases തുടര്‍ച്ച

നല്ല ഇംഗ്ലീഷ് ഉപയോഗിച്ചാല്‍ ചിലപ്പോള്‍ ജയിലിലായിപ്പോകും. സ്റ്റീവന്‍സണ്‍ അങ്ങനെ പെട്ടുപോയ ഒരാളാണ്. ജയിലിലായില്ല എന്നുമാത്രം. ഇംഗ്ലീഷ് അറിയാവുന്ന ഒരു കമ്മീഷണര്‍ സമയത്ത് എത്തിയതുകൊണ്ടു മാത്രം രക്ഷപ്പെട്ടു.

സ്‌കോട്ട്‌ലാന്‍ഡിലെ Immense Bank  കൊള്ളയടിക്കപ്പെട്ടു. അതേക്കുറിച്ച് അന്വേഷിച്ച പോലീസ് സംഘത്തിന്റെ ശ്രദ്ധയില്‍പ്പെട്ടു, സ്റ്റീവന്‍സന്റെ ഒരു സന്ദേശം. സ്റ്റീവന്‍സനാണെങ്കില്‍ ആ ബാങ്കിലെ കസ്റ്റമറായിരുന്നുതാനും. സന്ദേശമിതായിരുന്നു. To buy the new apartment, I had to break the bank. സ്റ്റീവന്‍സണ്‍  സന്ദേശമയച്ചത് ബാങ്ക് കവര്‍ച്ച നടന്നതിന്റെ പിറ്റേന്ന്.

അന്വേഷണ സംഘം ചീറിപ്പാഞ്ഞുചെന്ന് സ്റ്റീവന്‍സനെ അറസ്റ്റു ചെയ്തു. അയാള്‍ക്കു പറയാനുള്ളതൊന്നും കേള്‍ക്കാന്‍ അവര്‍ സന്നദ്ധരായിരുന്നില്ല. ഏതായാലും, സ്റ്റീവന്‍സനെ അറസ്റ്റുചെയ്തു കൊണ്ടുപോയ പോലീസ് സ്റ്റേഷനിലേക്ക്  യാദൃച്ഛികമായി അവിടുത്തെ കമ്മീഷണര്‍ കടന്നുചെന്നു. അദ്ദേഹം സന്ദേശം വായിച്ചിട്ട്, സ്റ്റീവന്‍സനെ വിട്ടയക്കാന്‍ നിര്‍ദ്ദേശം നല്‍കി; എന്നിട്ട് പോലീസ് ഓഫീസറോട് പറഞ്ഞു. Break the bank എന്നു പറയുന്നത് വന്‍തുക ചിലവാക്കേണ്ടി വരുന്നതിനെക്കുറിച്ചാണ്. To cost a lot of money എന്നേ അതിനര്‍ത്ഥമുള്ളൂ. To be very expensive എന്നു പറയാം. The car, which I intend to buy, will not break the bank! സാധാരണ നെഗറ്റീവ് കാര്യങ്ങള്‍ക്കേ ഈ idiom ഉപയോഗിക്കാറുള്ളൂ.  Positive context  ല്‍ ഉപയോഗിച്ചതാവാം സ്റ്റീവന്‍സന് പറ്റിയ കുഴപ്പം. I wanted to buy a fleet of buses, but later, I realised that it would break the bank, going by my present bank balance.
 
Palm off എന്നൊരു പ്രയോഗമുണ്ട്. Don't  try to palm off your left overs to me എന്ന മട്ടില്‍ ഇത് പ്രയോഗിക്കാം. സത്യത്തില്‍ വ്യാജമായ എന്തിനെയെങ്കിലും നല്ലത് എന്ന മട്ടില്‍ കൈമാറുന്നതിനെയാണ് palm off എന്നു പറയുന്നത്. ഒരു മലയാള സിനിമയില്‍ മാന്‍ഡ്രേക്കിന്റെയോ മറ്റോ ഒരു bust ഐശ്വര്യം വരാന്‍ നല്ലതാണെന്നു വിശ്വസിപ്പിച്ചു കൈമാറുന്നതു കണ്ടിട്ടില്ലേ? സത്യത്തില്‍ bust കൈപ്പറ്റുന്നവനു ദുരന്തമാണ് വരുത്തിവെക്കുക. ഇതറിഞ്ഞുകൊണ്ടുതന്നെ തെറ്റിദ്ധരിപ്പിച്ചു കൈമാറുന്നു. ഇതാണ് palm off. Spurious ആയ ഒന്നിനെ genuine എന്ന മട്ടില്‍ കൈയൊഴിക്കുക. സ്വന്തം ഉല്പന്നം മറ്റൊരാളുടെ ബ്രാന്‍ഡ് നെയിമിന്റെ മറവില്‍ വില്‍ക്കുന്നതും palm off ആണ്.

'On thin ice' എന്നാല്‍, വളരെ സങ്കീര്‍ണ്ണമായ, risky ആയ നിലയില്‍ എന്നാണ്. Skating on thin ice എന്നും പറയും. അപകടകരമായ തലത്തിലൂടെ നീങ്ങലാണിത്. You are skating on thin ice, if you do not disclose all the assets you have in your affidavit! At the junction, police checking is on. If you proceed without helmet, and license, you are on thin ice!

Go the extra mile എന്ന പ്രയോഗത്തിന്റെ അര്‍ത്ഥം സാധാരണ വേണ്ടതില്‍ അധികം (ശ്രമം) ചെയ്യുക എന്നാണ്- to do more than what is usually required. The current dispensation is at its fag end. To finish the projects undertaken, we will have to go the extra mile.
The hotel manager is always willing to go the extra mile to keep his customers in good humour. എന്തെങ്കിലും നേടാനോ ആരെയെങ്കിലും സന്തോഷിപ്പിക്കാനോ പ്രത്യേക ശ്രമം നടത്തുന്നതിനെയാണ് ഈ idiom സൂചിപ്പിക്കുന്നത്.

'Cold Turkey' ഇടയ്ക്കുവെച്ചു പെട്ടെന്നു നിര്‍ത്തുക. പടിപടിയായല്ലാതെ ഒറ്റയടിക്ക്. abruptly ! I wanted to stop using drugs. I tried to quit it many a time. At last I decided to go cold turkey. It was really a trauma, after going cold turkey. Yet I could overcome it.

'Chip on your shoulder' എന്നു പറഞ്ഞാല്‍ ആരോടെങ്കിലും അമർഷം  വെച്ചുപുലര്‍ത്തലാണ്. Grudge എന്നു പറയില്ലേ, അത്. ഒരു തരം contempt and hate! തന്നോട് നീതിപൂര്‍വ്വമല്ല പെരുമാറിയത് എന്ന തോന്നല്‍ ഉള്ളിലുറയ്ക്കുമ്പോള്‍ ഉണ്ടാവുന്ന വികാരമാണിത്. Rajan has had a chip on his shoulder ever since he was let down and shouted at publicly by his commander.

'നേരെ ചൊവ്വേ' എന്നത് ഒരു ടിവി പംക്തിയുടെ പേരാവുന്നതിന് എത്രയോ മുമ്പുതന്നെ മലയാള ഭാഷയില്‍ നിലവിലുള്ള പ്രയോഗമാണ്. സമാനമായ ഇംഗ്ലീഷ് പ്രയോഗമാണ് 'Fair and Square'. നേരാം വഴിക്ക് വിശ്വസ്തതയോടെ എന്നൊക്കെയുള്ളതിനൊപ്പം കൃത്യമായിട്ട് എന്നുകൂടി അര്‍ത്ഥമുണ്ട് ഈ പ്രയോഗത്തിന്. He got elected fair and square എന്നു പറയാം. കൃത്രിമം കാണിക്കാതെ തന്നെ തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടു എന്ന് അര്‍ത്ഥം.

Home in the World by Amartya Sen — citizen of everywhere

It took 20 minutes to manoeuvre Amartya Sen from his Harvard home to a restaurant at the Charles Hotel two minutes around the corner. At 87, Sen’s mind remains as sharp as when he won the Nobel memorial prize in economics in 1998. But his body is painfully frail.

In 2018, Sen underwent 90 days of radiation therapy to treat prostate cancer. He suffered from mouth cancer as a student in Kolkata in the early 1950s. His Indian doctors gave him a one in seven chance of surviving beyond five years. He confounded them all.

Much like Vladimir Nabokov’s dental agony, Sen’s memoir, Home in the World, published in the UK next week, is pockmarked with Sen’s life-long physical ailment. In more ways than one, his life has been a triumph of mind over matter.

Dressed in a tweedy shirt and a billowing bright yellow Harvard raincoat, Sen’s inimitable appearance is completed by what looks like a Lenin cap, minus the red star. It is a drizzly summer day in Cambridge, Massachusetts. “That’s Amartya Sen,” I heard more than one person remark as we shuffled across the hotel foyer.

Sen has had one knee replaced but is not yet robust enough to replace the other, which means he is constantly unbalanced and suffers cramps from poor circulation. Only his cerebrally sunny demeanour seems unscarred. “I haven’t lost any of my teeth,” Sen tells me with a lopsided grin.

It is hard to know where to begin with Sen’s life — the epitome of the globe-trotting intellectual-scholar. He established a whole new way of thinking about development — as much a rights-based political endeavour as an economic one.

Home in the World, which begins in colonial India, which gained independence when he was 14, stops in 1963. This is before his major work on the economics of famine, social choice theory, the capability approach — Sen was an inspiration behind the UN’s human development report — gender equity and a career at the summit of western and Indian academia.

The first non-white head of a Cambridge college when he became master of Trinity in 1998, he has taught at Harvard, Oxford, Delhi, the London School of Economics, with brief spells at too many more to mention. He was also the first head of India’s Nalanda University, the moribund Buddhist institution (arguably the world’s first university), which was founded by Emperor Ashoka in the third century BC and brought back into existence in 2014.

Very little of this happened before 1963. Yet, minus one or two romantic dramas, his memoir presages all that was to follow. Sen, who has been married three times and has two children from each of his first two marriages, tells me it might be impolitic to write a second that would touch on their lives. He has been married since 1991 to Emma Rothschild, the distinguished historian who now holds a chair at Harvard. It seems that one volume will have to suffice. “I am so glad finally to get this book off my hands,” says Sen.

His odyssey is by no means complete. He plans to write monographs on various pet themes. These include the future of higher education, which would include spicy critiques of Harvard’s administrative shortfalls. The university’s managers, whom Sen mischievously likens to the autocratic British Raj, spend more time with donors than scholars. “They are too distant from the academia they are supervising,” he says. “As master of Trinity, I had lunch with every undergraduate.”

Given Sen’s close familiarity with America, he is surprisingly reluctant to speculate on the origins of western populism, although he rates America’s outlook as less dire than India’s. “Joe Biden showed quite a lot of willingness to take on the world in the first couple of weeks,” he says. “Then he seemed to weaken a bit.” Sen is particularly exercised by Biden’s unwillingness to further investigate Donald Trump’s alleged abuses of power.

Another topic is the importance of gender equity. The early parts of Sen’s book cover his education at Shantiniketan, an ashram-like retreat in West Bengal founded in the 19th century by the father of Rabindranath Tagore, the Bengali poet and Nobel Prize winner for literature, who gave Sen his first name, which means “immortal” in Sanskrit. Sen’s grandfather was a close friend of Tagore’s.

The school — which was largely unaffected by the great 1943 Bengal famine that killed more than 2m people and inspired Sen’s Nobel-cited study on how starvation is caused by income inequality rather than food shortages — was remarkably progressive. Girls and boys were treated equally.

It was at Shantiniketan that Sen decided he was an atheist, which, he is keen to underline, is a noble and accepted strand of thought in the Hindu tradition. Yet if someone put a gun to his head and forced him to choose, he would take Buddhism (“the philosophy of Buddha, which was secular — not the religion”).

Amartya Sen: ‘The empire denied India its freedoms’ © Tony Luong

Sen resigned from Nalanda in 2015 after Narendra Modi’s Hindu nationalist BJP had taken office and blocked money to a university that it suspected was anti-Hindu. Modi’s government denied Nalanda permission to celebrate Buddha’s birthday, even though the philosopher-prince gave the world a creed that was quintessentially Indian.

A few years ago, Sen was to appear on the BBC’s Hard Talk programme and noticed he was described on the teleprompter as a “Hindu scholar”. “I said: ‘Are you going to take this off, or shall I leave?’ They took it out.”

The title of Sen’s book is drawn from a Tagore novel, The Home and the World, which is about the complexities of India’s struggle against western domination that was also immortalised in a Satyajit Ray movie of the same name. To Sen, the title evokes the secular, intellectually curious and tolerant climate in which he was raised. Sen recalls visitors to the ashram included Eleanor Roosevelt, Chiang Kai-shek and, of course, Mohandas Gandhi, who was murdered by a Hindu nationalist.

Today’s Indian rulers, Sen fears, are attempting to stamp out its tradition of openness. The BJP is rewriting history to excise the secular legacy of the early Moghuls, such as Akbar, who had as many Hindus at court as Muslims, and, of course, Ashoka, who preached tolerance for all beliefs.

“India has a long history of pluralism that is now under threat,” says Sen. “Akbar’s court was thriving in the late 16th century when they were burning heretics in Rome’s Campo di Fiore.” Sen attaches some of the blame to VS Naipaul, the late Nobel Prize-winning Trinidadian Indian, who depicted the history of India’s Muslim dynasties as a dark night of temple-razing oppression. “What Naipaul wrote was absolute nonsense,” says Sen. “A complex story has been simplified by a group of very determined people.”

Sen’s story as a cosmopolitan in the world has not lessened his sense of Indianness. Though he has lived abroad since 1971, he only has an Indian passport. Before the pandemic, he would visit Shantiniketan up to five times a year, where he keeps a house (aided by a life-long right to free first-class travel on Air India — a massive perk that followed his Nobel award).

In the past few years, a heated debate has erupted about the legacy of British imperialism. Sen’s view is that India took a lot from Britain — “the powerful journalistic tradition”, “parliamentary debate” and “Shakespeare’s English”. But such upsides came in spite of the British empire, “which, at best, gave India very little of value”, rather than because of it. “You have to separate the two,” says Sen. “The empire denied India its freedoms.”

Amartya Sen at Trinity College, Cambridge, in 1958 © Amartya Sen

When Sen arrived at Cambridge in 1953, his landlady, Mrs Hangary, worried that his brown skin would stain the bath tub. By the end of his tenancy, she had become a campaigner for racial equality. “She went from racist to jihadi for equality,” says Sen, chuckling. “I adored Mrs Hangary.”

Almost half a century later, Sen became master of the college that gave the world Isaac Newton, Lords Byron and Tennyson, John Dryden, Bertrand Russell, Jawaharlal Nehru and Ludwig Wittgenstein. Tony Blair called Sen personally to persuade him to take the job. At the college meeting to decide the next master, the chair said: “Sen is the only person this year whom we might someday consequently regret not having elected.” Sen, chuckling, adds: “This was considered a ringing endorsement. It was a masterclass in English understatement.”

The walls of his living room, to which, at glacial speed, we have long since returned, display a life of the mind. There are portraits of John Rawls, the Harvard political philosopher, who was arguably the most influential liberal theorist of the late 20th century, and Willard Van Orman Quine, the linguistic philosopher, each of whom were close friends (both painted by Rawls’s wife, Margaret).

There is a Halo light that Sen uses to illuminate himself for Zoom. And there is a painting of Nalanda university by a Chinese artist. Somewhere in the house I imagine there must be parts of the ancient bicycle that Sen used to traverse West Bengal when he was researching the famine.

Looking around, it strikes me that Sen is more than an economist, a moral philosopher or even an academic. He is a life-long campaigner, through scholarship and activism, via friendships and the occasional enemy, for a more noble idea of home — and therefore of the world.

In this age of identity politics, this Bengali savant refuses to be defined by labels. “Home and the world are the same thing for me,” he says. “It always was.” Our colour, our religion, our gender, our nationality — these are mere facets of our complex selves.

Noticing I am late for my flight, I urge Sen not to show me to the door. It would take too long to get there. “That’s an astute observation,” he responds as he waves goodbye from what looks like a philosophical repose.

Home in the World: A Memoir by Amartya Sen, Allen Lane, RRP£25, 480 pages

Edward Luce is the FT’s US national editor

Home in the World by Amartya Sen — citizen of everywhere | Financial Times (ft.com)